Έρωτας και τρακτέρ από την Ουκρανία
A short story of tractors in Ukrainian
Μαρίνα Λεβίτσκα
Εκδόσεις Μοντέρνοι Καιροί
Μετάφραση Μπ. Κουμπαρέλη
Σελίδες 290

Η Μαρίνα Λεβίτσκα γεννήθηκε στα τέλη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από Ουκρανούς γονείς σε έναν καταυλισμό προσφύγων στο Κίελο της Γερμανίας. Μεγάλωσε στην Αγγλία και σήμερα διδάσκει στο πανεπιστήμιο Sheffield Hallam. Αυτό, αν και είναι το πρώτο της μυθιστόρημα, έκανε πραγματικό πάταγο, έγινε μπεστ σέλερ και της χάρισε τρεις σημαντικές διακρίσεις: το βραβείο Wodehouse, μια υποψηφιότητα για το βραβείο Orange 2005 και μια αξιοζήλευτη θέση στη long list του βραβείου Booker.
Οι εκδότες το πλάσαραν ως ελαφρύ, κατάλληλο για την παραλία, αλλά διαψεύστηκαν. Με τον ίδιο τρόπο το πήρα στα χέρια μου για να διαπιστώσω και λογοτεχνικά το «σύγχρονο κοινωνικό φαινόμενο» της σεξουαλικής παγίδευσης με καταγωγή το Ανατολικό μπλοκ…
Το μυθιστόρημα καταπιάνεται με τον ερωτισμό και την φθορά της ηλικίας, την αδελφική αγάπη, τις μνήμες του πολέμου και τη στέρηση ενός ολόκληρου λαού. Έξυπνα και με σαρκαστική διάθεση αγγίζει τις αντιστάσεις των απλών ανθρώπων σε σχέση με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα της Ευρώπης του 20αι. και τις ειρηνικές «εισβολές» των μεταναστών.
Ένας 84χρονος Ουκρανός, Βρετανός υπήκοος, ερωτεύεται και προσπαθεί να «σώσει» από τη φτώχεια και την ανασφάλεια μια τροφαντή Ουκρανή και τον έφηβο γιο της. Πριν διαφύγει ο ίδιος με την οικογένειά του από την Ουκρανία προς τη Βρετανία και πολύ πριν καταντήσει ο θλιβερός νυμφίος της σύγχρονης Ιστορίας, είχε ήδη εκτίσει μακρόχρονη αιχμαλωσία στα κολαστήρια του (τότε) φασισμού και του (τότε) κομμουνισμού. Ξεριζωμένος αλλά «με άποψη», ενσωματώθηκε συνειδητά στην ουδετερότητα της εγγλέζικης επαρχίας, κρατώντας από το ουκρανικό παρελθόν του μόνο το πάθος για τη γεωργική ανάπτυξη και συγκεκριμένα για τα τρακτέρ για τα οποία γράφει βιβλίο.
Πώς να μην υποχωρήσει λοιπόν στην επέλαση της προκλητικής ξανθιάς; Πώς να μην εγκλωβιστεί στην τελευταία του (;) αρπαγή από τα ελπιδοφόρα στήθη της προσωποποιημένης λίμπιντο που του έλαχε ; Φολκλορικό εκ πρώτης όψεως, αλλά κάθε μύθος κρύβει μέσα του ψήγματα αλήθειας. Μια εκτυφλωτική γυναίκα με πολιορκητική μηχανή τα τεράστια στήθη της, ένα πράσινο σατέν στηθόδεσμο, ένα ροζ κραγιόν κι ένα ζευγάρι ψηλοτάκουνα μιουλς από εκείνα που όταν περπατάς κάνουν κλαπ κλαπ.
Κλαπ κλαπ και οι μνήμες της αφηγήτριας θυγατέρας, κλαπ κλαπ και η ανάγκη του πατέρα να υπάρξει κι άλλο ερωτικά ενεργός και μέτοχος και προστάτης της απόλυτης σχέσης. Κλαπ κλαπ και τα πολιτικά κτερίσματα της ευρωπαϊκής ιδεοληψίας. Τι ερωτεύτηκε τελικά; Τον έρωτα, τη γυναίκα, την πατρίδα του ή τη ζωή;

Η συγγραφέας με πολλή τόλμη μας παραδίδει μια ηρωίδα, ηθικά γυμνή και πολιτικά αφτιασίδωτη, παρακάμπτοντας θεαματικά την πολιτική ορθότητα. Η Ουκρανή είναι βάναυση γιατί έτσι έχει εκπαιδευτεί να είναι. Εγωκεντρική, υπολογίστρια, αρπακτική και βάρβαρη, αχάριστη και αδίσταχτη. Θα την αντέξει η σύγχρονη Ευρώπη που έχει λησμονήσει συνειδητά τι θα πει άγρια επιβίωση;
Αλλά οι άνθρωποι αντέχουν όταν έχουν διασφαλιστεί τα δικαιώματα, η ασφάλεια και η φαινομενική έστω ευημερία τους. Αντέχουν κι όταν αγαπήσουν πολύ. Μόνο που εδώ το θέμα δεν είναι αν αγαπιούνται αλλά πόσο μπορούν να συνυπάρξουν μέσα στο πλέγμα της ανταλλαγής. Γιατί μια γόησσα στα 36 της σαφώς ανταλλάσσει τα νιάτα, το χρόνο και τις δυνάμεις της μόνο με έναν παππού με χρήματα όσο πνευματώδης ή μη κι αν είναι αυτός. Πώς μια υπηκοότητα κι ένα βρετανικό διαβατήριο μπορούν να αποκοιμίσουν τη δυναμική του έρωτα και την αδιαμφισβήτητη ανάγκη (ναι και της Ουκρανής) για αγάπη;
Βεβαίως εκτός από το σεξ είναι και το χρήμα. Η ωραία μετανάστρια καταφέρνει με την υπόσχεση ενός νέου ερωτικού, σοσιαλιστικού παραδείσου, να ξεπουλήσει οικονομικά τον ερωτοχτυπημένο ηλικιωμένο, να τον διαλύσει σωματικά και ψυχικά αλλά και να εκδιωχθεί από τη βρετανική δικαιοσύνη με την παρέμβαση των θυγατέρων της οικογένειας. Ωστόσο θύτης και θύμα εναλλάσσουν ρόλους συνέχεια, ακόμα και με το τέλος κάθε παρόμοιας ιστορίας.

Έλενα Χρ. Σάββα